درباره رنگ و رنگرزی

 برای رنگ کردن خامه از رنگهای شیمیائی استفاده می‌کنند. البته در سال‌های قبل، پیش از آنکه صنعت رنگهای شیمیائی پیشرفت امروزه را داشته باشد، رنگرزها  رنگهای طبیعی را بکار می‌گرفتند، لیکن رنگهای طبیعی از ثبات لازم برخوردار نبود و رنگرزها برای این که به رنگ ثابت دست یابند، ضمن اینکه پشم را در داخل رنگ برای مدت نسبتاً طولانی می‌جوشاندند، از مواد ثابت کننده شیمیائی هم به منظور ثبات بیشتر استفاده می‌کردند. در سالهای اخیر که در زمینه ساختن رنگهای شیمیائی موفقیت‌های چشمگیری حاصل شده است، دیگر رنگهای طبیعی که دسترسی به آنها هم تقریباً مشکل است، به هیچوجه مقرون به صرفه نیستند. رنگهای شیمیائی با ثبات‌ترند و بسیار آسان مورد استفاده قرار می‌گیرند.    قالی‌بافان سعی می‌کنند خامه‌ای به کار ببرند که از ثبات رنگ آن مطمئن باشند، چه در صورتی که رنگ ثابت نباشد به مرور زمان و در اثر تابش آفتاب قالی رنگ میبازد و به اصطلاح رگه‌دار میشود و این در عرف قالی‌بافی نقصی عظیم است. البته قالی‌بافان خبره چنین اشکالی را به وسیله رنگهای سرد از بین می‌برند اما این کار هم موقتی است و در مدت کوتاهی همان ایراد اول ظاهر می‌گردد. ناگفته نماند که اخیراً مواد شیمیائی به‌خصوصی بدست آمده است که رنگ پشم را بر روی قالی بافته شده ثابت می‌کند و البته باید موضوع را پیشرفتی در امر قالی‌بافی بشمار آورد.   قالی‌بافان تبریز معمولا از رنگهای روشن و شاد استفاده می‌کنند، بخصوص در فرشهائی که از سوی خریداران امریکائی سفارش میشود. این فرشها را اصطلاحاً باب امریکا هم میگویند. در قالی‌های بافت تبریز اکثراً از رنگهای سرمه‌ای، کرم، لاکی (نوعی قرمز که از رنگ کردن پشم با قرمز دانه بدست می‌آید) فیروزه‌ای، سبز، زرد طلائی، سفید، صورتی، آبی ملایم، عاجی و خاکستری استفاده میشود. معمولاً از رنگهای ملایم روشن و در فرشهای سفارش اروپا یا باب از رنگهای تندتر و تیره‌تر استفاده میشود   در بیشتر شهرها و روستاهای آذربایجان اصالت کارهای قدیمی حفظ شده و رنگ‌های طبیعی هنوز جای خود را به رنگ‌های شیمیایی نداده است. خامه‌های پشم بیشتر در دسترس است و پشم آن توسط عشایر ایل شاهسون تهیه می‌شود. هر چند که صرف نظر از کارگاه‌های شرکت فرش در تبریز سایر کارگاه‌ها بیشتر رنگ‌های شیمیایی استفاده می‌کنند. 

رنگرزی گیاهی

 دسته‌ای از گیاهان دارای رنگینه‌هایی با ثبات عالی و متوسط هستند و در رنگرزی سنتی نقش مؤثری دارند.

 روناس ، نیل ، پوست پیاز ، پوست انار، پوست گردواز گیاهانی هستند که در ایران یافت شده و از مواد رنگزای آن‌ها در رنگرزی استفاده می‌شده‌است

 روناس: مادهٔ رنگزای روناس ترکیبی‌است به نام الریزین که در ریشه آن قرار گرفته‌است. با کم و زیاد کردن درصد دندانه و نوع آن، از این ماده شیدهای قرمز به دست می‌آید

 نیل: ایندیگو یا نیل، برای تهیه شیدهای آبی تا سرومه ای استفاده می‌شود. گاهی نیل را در جاشیر، همراه با دندانه می جوشانند و رنگ سیز می‌گیرند و با افزودن روناس به آ ن رنگ بنفش می‌سازن 

 پیاز: گیاهی یک ساله که مصرف خوراکی دارد و قسمت رنگ زای آن در پوست نازک یافت می‌شود و از آن رنگ‌های مسی، نارنجی و پوست پیازی حاصل می‌گردد.
 
پوست انار: مانند اسپرک رنگ زرد تولید می‌کند ولی ثبات آن را ندارد.
  
پوست گردو: ماده رنگزای موجود در پوست گردو ترکیبی‌است به نام جاگلون که با آن انواع شیدهای قهوه ای روشن تا مشکی و خاکستری را می‌توان ایجاد نمود. تنوع این رنگ‌ها بستگی به استفاده از دندانه‌ها و مواد کمکی افزوده شده دارد

رنگرزی چیست؟؟؟

رنگرزی چیست؟

رنگرزی یا صبّاغی به فرایندی گفته می‌شود که در طی آن کالای نساجی مثل الیاف.نخ  و یا پوشاک در محلولی که شامل مواد رنگزا] و مواد شیمیایی می‌باشد، رنگ‌آمیزی گردد و مولکولهای رنگ، با دوامی نسبی با مولکول‌های کالای نساجی، پیوند محکمی برقرار نمایند. به عبارت دیگر رنگرزی مهارتی‌است که طی آن مادهٔ رنگزا در درجهٔ حرارت هدایت شده و زمان مشخص، داخل الیاف و یا کالای منسوج (بافته شده) نفوذ کرده و آن را رنگ می‌کند. در رنگرزی، مادهٔ رنگزا به طور کلی، به همه مواد طبیعی و یا شیمیایی که قابلیت رنگرزی الیاف و یا منسوجات را دارند اطلاق می‌شود. رنگ کالای رنگرزی شده نباید به آسانی در اثر شستشو و یا در برابر نور از بین برود. رنگرزی و چاپ دو روش رنگ کردن پارچه هستند که البته تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند. رنگرزی سنتی و رنگرزی صنعتی دو روش متداول رنگرزی می‌باشند. کاربری رنگرزی سنتی با نوین شدن صنعت نساجی، رفته رفته کاهش پیدا کرده‌است. از نقاشی‌های روی دیواره‌های مقبره‌ها چنین استنتاج می‌شود که از بیش از ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مصری‌ها حصیرهای رنگی می‌ساخته‌اند. رنگرزی در ایران سابقهٔ کهنی دارد. کارگاه قالی‌بافی شاهان هخامنشی در شهر سارد و نوشته‌هایی دربارهٔ قالی ارغوانی رنگ، روی آرامگاه کوروش گواه این مدعا می‌باشد.     در فرایند رنگرزی چهار عامل نقش اصلی را بازی می‌کنند که عبارتند از: مواد رنگزا، کالای رنگرزی، مواد شیمیایی کمکی و ماشین‌های رنگرزی. مواد رنگزایی که در رنگرزی استفاده می‌شوند ممکن است منبع طبیعی یا مصنوعی داشته باشند. رنگرزی یا چاپ کلاقه‌ای، گره‌ای و کاتازوم سه سبک مختلف رنگرزی از لحاظ نحوهٔ ایجاد نقوش گوناگون برروی پارچه، می‌باشند.     در رنگرزی سنتی ابزاری نظیر ظرف (پاتیل)، دماسنج، همزن و ظروف شیشه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین نمک‌های فلزی مثل انواع زاج، مواد قلیایی مثل آمونیاک و ماده اصلی یعنی آب که محیط رنگرزی را تشکیل می‌دهد، در فرایند رنگرزی سنتی کاربرد گسترده‌ای دارند.     ماشین‌های رنگرزی نخستین از وسایل بسیار ساده‌ای تشکیل می‌شدند ولی به مرور زمان پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در این صنعت به وجود آمد و برای رنگرزی، ماشین‌های مدرن و خودکار ساخته شدند   رنگرزی شیوه‌های متفاوتی دارد که می‌توان از رنگرزی گره‌ای، کاتازوم و چاپ کلاقه‌ای نام برد. بررسی تأثیرات فرایند رنگرزی برروی محیط زیست در همهٔ کشورها و کل کرهٔ زمین بسیار حائز اهمیت است. بسیاری از کشورهای در حال توسعه مقررات خاصی در زمینه نوع رنگ‌های مصرفی، روش‌های گوناگون آن و دفع پساب‌های حاصل، تدوین نکرده‌اند